Geografi

Kuching ialah ibu negeri Sarawak, Malaysia yang terletak disepanjang Sungai Sarawak, lebih tepat dikawasan muara sungai. Dalam gambar tertera Bangunan Dewan Undangan Negeri Sarawak.Sarawak terletak di Borneo barat laut, seperti yang dilihat dalam imej satelit NASA.

Jumlah kawasan tanah Sarawak hampir 124,450 kilometer persegi, yang membentuk 37.5 peratus daripada keseluruhan kawasan Malaysia. Sarawak terletak di antara latitud 0° 50' hingga 5° utara dan longitud 109° 36' hingga 115° 40' timur.[103] Jaraknya sejauh 750 kilometer dicelah di utara dengan kira-kira 150 kilometer pantai Brunei. Sarawak dipisahkan dari Kalimantan Indonesia dengan sebahagian banjaran gunung dan bukit yang terdapat merentasi Borneo. Makin di utara makin tinggi, lebih-lebih lagi berhampiran punca Sungai Baram di curam Gunung Batu Lawi dan Gunung Mulu. Gunung Murud merupakan puncak tertinggi di Sarawak.[104]

Sarawak mempunyai geografi tropika dengan iklim khatulistiwa dan mengalami dua musim monsun: monsun timur laut dan monsun barat daya. Monsun timur laut berlaku antara bulan November dan Februari, membawa hujan lebat manakala monsun barat daya, yang berlaku antara bulan Mac dan Oktober, membawa sedikit hujan. Iklimnya stabil sepanjang tahun kecuali sewaktu dua monsun, dengan purata suhu harian yang berbeza-beza antara 23° C pada waktu pagi hingga 32° C pada waktu petang di kawasan pantai. Miri mempunyai suhu purata paling rendah berbanding bandar utama lain di Sarawak dan mempunyai waktu siang yang paling lama (lebih daripada enam jam sehari), manakala kawasan lain menerima sinar matahari selama lima hingga enam jam sehari. Kelembapan biasanya tinggi, melebihi 68 peratus, dengan hujan tahunan yang berbeza-beza antara 330 sentimeter dan 460 sentimeter sehingga 220 hari setahun.[103] Di kawasan tanah tinggi, suhu boleh berubah dari 16° C ke 25° C pada siang hari dan serendah 11° C pada waktu malam.[105]

Sarawak terbahagi kepada tiga ekorantau. Kawasan pantai agak rendah dan rata dengan kawasan rawa dan persekitaran lembap yang lain. Pantai di Sarawak termasuk Pasir Panjang[106] dan pantai Damai di Kuching,[107] Tanjung Batu di Bintulu,[108] dan Tanjung Lobang[109] dan pantai Hawaii di Miri.[110] Kawasan padat penduduk di mana kebanyakan bandar dan bandar dijumpai rata-ratanya tanah berbukit-bukau. Pelabuhan Kuching dan Sibu dibina beberapa jarak dari pantai di sungai manakala Bintulu dan Miri dekat dengan pantai di mana bukit membentang ke Laut China Selatan. Rantau ketiga adalah kawasan pergunungan sepanjang sempadan Sarawak - Kalimantan, di mana terletaknya beberapa kampung seperti Bario, Ba'kelalan, dan Usun Apau Plieran.[104] Sebilangan sungai mengalir melalui Sarawak, dengan Sungai Sarawak menjadi sungai utama yang mengalir melalui Kuching. Sungai Rajang merupakan sungai terpanjang di Malaysia, berukuran 563 kilometer termasuk anak sungai, Sungai Balleh. Di utara, Baram, Limbang dan Sungai Trusan mengalir ke Teluk Brunei.[104]

Sungai Rajang merupakan sungai yang terbesar di Malaysia

Sarawak boleh dibahagikan kepada dua zon geologi: iaitu Plat Sunda, yang menjangkau barat daya dari Sungai Batang Lupar (berhampiran Sri Aman) dan membentuk hujung selatan Sarawak; dan wilayah geosinklin yang meluas ke timur ke Sungai Batang Lupar, membentuk Kawasan tengah dan utara Sarawak. Jenis batu yang tertua di selatan Sarawak terbentuk dalam zaman Karbon dan Permian Terendah, manakala batu terbiar yang paling muda di rantau ini, andesit, boleh didapati di Sematan. Pembentukan geologi di kawasan tengah dan utara bermula pada lewat tempoh Zaman Batu Kapur. Batu-batu jenis lain yang boleh ditemui di Sarawak tengah dan utara adalah syal, batu pasir, dan ceri.[103] Jumlah tanah Sarawak yang signifikan adalah lithosol, sehingga 60 peratus, dan podsol, sekitar 12 peratus, manakala tanah aluvial yang banyak terdapat di kawasan pantai dan sungai. 12 peratus tanah Sarawak diliputi oleh hutan paya gambut.[103]

Terdapat tiga taman negara,[111] Di antaranya ialah Niah dengan gua-gua eponim,[112] ekosistem yang sangat maju di sekitar Bukit Lambir,[113] dan Tapak Warisan Dunia Gunung Mulu.[114][115] Yang terakhir mengandungi Ruang Sarawak, salah satu ruang bawah tanah terbesar di dunia,[116] Gua Rusa, laluan gua terbesar di dunia,[117] dan Gua Air Jernih, sistem gua terpanjang di Asia Tenggara.[118][119]

• Lanskap Sarawak
• Puncak di Taman Negara Gunung Mulu
• Hutan Sarawak
• Sebahagian dari Taman Negara Bako
• Pemandangan Laut China Selatan dari Sarawak

Biodiversiti

Sarawak mengandungi hutan hujan tropika yang besar dengan spesies tumbuhan yang pelbagai,[120] malah ada sebahagian besar daripada hutan ini yang dikaji untuk tujuan perubatan.[121] Hutan bakau dan nipah yang menggarisi muara-muara terdiri daripada 2% daripada kawasan hutannya, hutan paya gambut di sepanjang bahagian lain di sepanjang pantai meliputi 16%, hutan Kerangas meliputi 5% dan hutan Dipterocarpaceae meliputi kebanyakan kawasan pergunungan. Pokok-pokok utama yang terdapat di hutan muara termasuk bako dan nibong, sementara hutan paya gambut termasuk ramin (Gonystylus bancanus), meranti (Shorea), dan medang jongkong (Dactylocladus stenostachys).[103]

Orangutan mengupas pisang di Rizab Hidupan Liar Semenggoh.

Spesies haiwan juga sangat bervariasi, dengan 185 spesies mamalia, 530 spesies burung, 166 spesies ular, 104 spesies cicak, dan 113 spesies amfibia, di mana 19 peratus daripada mamalia, 6 peratus daripada burung, 20 peratus ular dan 32 peratus cicak adalah endemik. Spesies ini sebahagian besarnya ditemui di Kawasan Perlindungan Menyeluruh. Terdapat lebih daripada 2,000 spesies pokok di Sarawak. Tumbuhan lain termasuk 1,000 spesis orkid, 757 spesis pakis, dan 260 spesis sawit.[122] Negeri ini adalah habitat haiwan yang terancam, termasuk gajah pigmi borneo, kera bekantan (monyet belanda), orang utan dan badak Sumatera.[123]

Pusat Hidupan Liar Matang, Rizab Semula Jadi Semenggoh dan Tempat Perlindungan Hidupan Liar Lanjak Entimau[124] terkenal kerana program perlindungan orang utan mereka.[125][126] Taman Negara Talang - Satang terkenal dengan inisiatif pemuliharaan penyu.[127] Aktiviti pemerhatian burung adalah aktiviti umum di pelbagai taman negara seperti Taman Negara Gunung Mulu, Taman Negara Lambir Hills,[128] dan Taman Negara Similajau.[129] Miri - Taman Negara Sibuti terkenal dengan terumbu karangnya[130] dan Taman Negara Gunung Gading terkenal kerana bunga Rafflesia.[131] Taman Negara Bako, taman negara tertua di Sarawak, terkenal dengan 275 kera bekantan,[132] dan Taman Periuk Padawan untuk pelbagai tanaman periuk kera karnivor.[133]

Pada tahun 1854, Alfred Russel Wallace melawat Sarawak. Setahun kemudian, beliau merumuskan "Undang-undang Sarawak" yang menggambarkan penggubalan teori evolusi beliau (dan Darwin) melalui pemilihan semula jadi tiga tahun kemudian.[134]

Kerajaan negeri Sarawak melaksanakan beberapa undang-undang untuk melindungi hutan dan membahayakan spesies hidupan liar. Beberapa spesies yang dilindungi ialah orangutan, penyu laut hijau, lemur terbang Sunda, dan tanduk enggang. Di bawah Ordinan Perlindungan Hidupan Liar 1998, orang asli Sarawak diberi keizinan untuk memburu pelbagai jenis haiwan liar yang terhad di dalam hutan tetapi tidak mempunyai lebih daripada 5 kilogram (11 lb) daging.[135] Jabatan Hutan Sarawak ditubuhkan pada tahun 1919 untuk memelihara sumber hutan di negeri ini.[136] Berikutan kritikan antarabangsa mengenai industri pembalakan di Sarawak, kerajaan negeri memutuskan untuk memansuhkan Jabatan Hutan Sarawak dan mewujudkan Perbadanan Perhutanan Sarawak pada tahun 1995.[137][138] Pusat Biodiversiti Sarawak ditubuhkan pada tahun 1997 untuk pemuliharaan, perlindungan, dan pembangunan biodiversiti lestari di negeri ini.[139]

Isu pemuliharaan

Kem pembalakan di sungai Rajang

Hutan hujan Sarawak terutamanya diancam oleh industri pembalakan dan ladang kelapa sawit.[140] Isu hak asasi manusia Penan dan penebangan hutan di Sarawak menjadi isu alam sekitar antarabangsa apabila aktivis Switzerland Bruno Manser melawat Sarawak secara teratur antara tahun 1984 dan 2000.[141] Penebangan hutan telah menjejaskan kehidupan puak-puak pribumi, terutamanya Penan, yang mata pencariannya sangat bergantung kepada hasil hutan. Ini menyebabkan beberapa sekatan oleh puak-puak pribumi pada tahun 1980-an dan 1990-an terhadap syarikat pembalakan yang menceroboh tanah mereka.[142]

Terdapat juga kes-kes di mana tanah Hak Adat Orang Asli (NCR) diberikan kepada syarikat-syarikat perkayuan dan perladangan tanpa kebenaran penduduk tempatan.[143] Orang asli telah menggunakan cara yang sah untuk mengembalikan semula NCR mereka. Pada tahun 2001, Mahkamah Tinggi Sarawak mengembalikan sepenuhnya tanah NCR yang dituntut oleh orang-orang Rumah Nor, tetapi ini dibatalkan sebahagiannya pada tahun 2005. Walau bagaimanapun, kes ini dijadikan preseden yang menyebabkan lebih banyak NCR ditegakkan oleh Mahkamah Tinggi dalam tahun-tahun berikutnya.[144][145]

Dasar empangan mega Sarawak, seperti Empangan Bakun dan projek Empangan Murum, telah menenggelamkan ribuan hektar hutan dan memaksa beribu-ribu orang orang asli berpindah.[146][147] Sejak 2013, projek Empangan Baram yang dicadangkan ditangguhkan berikutan protes berterusan dari suku kaum tempatan.[148] Sejak 2014, kerajaan Sarawak di bawah ketua menteri Adenan Satem mula mengambil tindakan terhadap pembalakan haram di negeri ini dan mempelbagaikan ekonomi negeri itu.[149] Melalui tahun 2016 lebih daripada 2 juta ekar hutan, kebanyakannya di habitat orangutan, telah diisytiharkan sebagai kawasan perlindungan.[150]

Terdapat percanggahan maklumat mengenai kadar pembasmian hutan Sarawak: bekas ketua menteri Abdul Taib Mahmud mengumumkan bahawa kawasan hutan menurun dari 70% hingga 48% antara 2011 dan 2012, Jabatan Hutan Sarawak dan Kementerian Perancangan Sumber dan Alam Sekitar kedua-duanya berpendapat bahawa ia kekal pada 80% pada 2012,[151][152] dan Wetlands International melaporkan bahawa ia jatuh sebanyak 10% antara tahun 2005 dan 2010, 3.5 kali lebih cepat daripada yang lain di Asia.[153]